Қазақстан урбанистерінің елордалық LRT төңірегіндегі талқылаулар бойынша ұстанымы
2022 жылғы 11 қаңтарда Мәжілістің онлайн-отырысында Президент Қ.-Ж. Тоқаев Астанадағы жеңіл рельсті көліктің абыройдан жұрдай болған жобасына қазақстандықтардың назарын тағы да аударды. Ол сондай-ақ жобаның әрі қарайғы тағдырын шешу үшін отандық және шетелдік сәулетшілер мен урбанистерді шақыруды ұсынды.

Президенттің сөзінен кейін желіде мәселені шешудің барлық ықтимал деген нұсқалары қызу талқыға түсті – нью-йорктік «Хай-Лайнның» аналогін салудан бастап салынған конструкцияларды толық бөлшектеуге дейін айтылды. Астаналық урбанистика орталығы мамандар мен мәселеге бей-жай қарамайтын қазақстандықтардан ұсыныстар мен ойлар күтетінін хабарлады.

Біз қалыптасқан мәселені шешу үшін түбегейлі шараларды қолға алу керектігін және кәсіби қауымдастықпен арада диалог ұйымдастыру қажеттілігін қолдаймыз, алайда бізді мұндағы асығыстық пен, әсіресе, пікірталастың атүстілігі алаңдатады. Дәл бүгін мамандар тәжірибеге емес, тек ақылға сүйенетін талқылауға шақырылып отыр. Жобаға қатысты талап етілетін бастапқы ақпарат, жолаушылар ағынын есептеудің негіздемелері, сонымен қатар, ең бастысы, оларды талдау үшін жеткілікті уақыт та жоқ кезде дәлелдемелерді құрастыру дегеніңіз іс жүзінде мүмкін емес және бар мәселе мұндайда әркімнің талғамына қарай шешілмекші.
Урбанистика – бұл көпшіліктің алдында ұпай жинау емес және шығармашылық байқауы да емес. Ол – шынайы деректерді, зерттеулерді, мәселеге ықпал ететін басқа да нәрселерді есепке алу негізінде жасалатын кешенді шара немесе әртүрлі факторлар ескерілетін жоба. Урбанистикада, басқа да кез келген мамандықтағы сияқты, оның ішінде мемлекеттік басқарудағы тәрізді, сапалы шешімдер қабылдау оларды қабылдаушылардың ақпаратының жеткілікті болуын талап етеді.
Осыған орай, біз сарапшылық және қоғамдық консультацияларды жақсылап ұйымдастыруға және басқаруға шақырамыз. Оларды Астана LRT жобасы туралы толық ақпаратқа ие болғанда ғана бастаған дұрыс.

Толық құжаттамасын былай қойғанда, осы күнге дейін жұртшылыққа жобаның толық тұсаукесері де өткізілмеген. Бастапқы жоба бойынша да, 2021 жылы қалпына келтіріліп, қайта қаралған жоба бойынша да материалдарды елге мәлім ету керек.

Бірінші кезекте, кәсіби қауымдастық жобаның экономикалық және инженерлік параметрлерін бағалау үшін жобаның техникалық-экономикалық негіздемесіне және қаржылық құжаттамасына қол жеткізуге тиіс.
Төменде талқылау басталғанға дейін талдау жасау үшін мамандарға керек болатын деректер тізімін келтіріп отырмыз.
Техникалық деректер:
- трассаның, депоның, жылжымалы құрамның сипаттамалары
- жұмыстардың график жоспары және іске асырылған жұмыстар көлемі
- жобалау кезіндегі және қазіргі кездегі нақты және болжамды жолаушылар ағыны
- әдетте құжаттамада көзделетін балама нұсқалар
- жобаның техникалық аудиті және конструкциялардың сараптамасы
Қаржылық деректер:
- қаржыландыру сұлбасы, қарыз құрылымы
- әр тараптың алдындағы міндеттемелер көлемі
- жеткізушілер алдындағы міндеттемелер
- инвестициялардың пайдалылығы мен қайтарылымдылығының жоспары
- қарыздарға мемлекеттік кепілдік беру негіздемесі
- жобаның толық қаржылық аудиті
Талқылау үдерісін басқару үшін әртүрлі ұсыныстар мен нұсқаларды бағалау өлшемдерінің тізбесін ендіру керек. Олардың ішіне енуге тиістілері:
- қаржылық институттар алдындағы міндеттемелер
- маршрут өтетін аудандардағы көлік жағдайы
- кеңістіктік даму мен құрылыстың қалалық жоспарлары
- маршрут өтетін аудандардағы жолаушылар ағынының динамикасы
- ұсынылып отырған нұсқаның аумақты дамытуға тигізетін ықпалы
- экономикалық нысаналылық пен орнықтылық.
Жоғарыда санамаланған шаралар жобаны оның әу бастан ашық болмауынан туындайтын «жемқорлық исінен» тазартуға және оның болашағы туралы пікірталасты сапалы, білікті деңгейге шығаруға көмектеседі. Президенттің тапсырмасын орындау кезінде түпкі мәселеге назар аудармау және асығыстық жасау халықтың қоғамдық консультацияларға деген сеніміне тағы да селкеу түсірмек.

Бүгінгі күні тиісті ақпараттың жоқтығы себепті талқылауға қатысушылар ұсынып отырған ұсыныстарға білікті пікір білдіру немесе шолу жасау қиын. Алайда, магистральды қоғамдық көлік жобасын рекреациялық-коммерциялық жобамен алмастыру қате болар еді. Астанаға, әсіресе, оның қарқынды салынып жатқан және бұрыннан халық тығыз қоныстанған аудандарына оларды өзара байланыстыратын және қаланың бөлшектенген жерлерін жалғайтын жылдам қозғалатын қоғамдық көлік қажет-ақ.

Трасса маршрутының конфигурациясы мен техникалық параметрлерін қандай көлемде және қандай жағдайларда өзгертуге болатындығын түсіну үшін инвесторлар мен мердігерлер арасындағы келісімдерді егжей-тегжейлі ашып көрсету керек. Екінші жағынан, саяси жобаны көліктік жобаға өзгерту үшін оны көліктік стратегияға кіріктіріп, қаланың бас жоспарының көліктік бөлімімен салғастыру қажет болады.

Fading.TSE қалалық платформасы
Qazaqstan Urban Community қоғамдық бірлестігі
Urban Forum Kazakhstan қоғамдық қоры
Қарағанды урбанистика орталығы
Елена Ерзакович, тұрақты көлік мәселелері жөніндегі сарапшы