Обращение к президенту К.Токаеву с требованием реформы в системе принятия архитектурных и градостроительных решений
Президенту РК
К.К. Токаеву

Призываем Вас обратить внимание на проблему закрытости процессов принятия архитектурных и градостроительных решений в городах Казахстана.

Сложившаяся практика сводится к кабинетным процедурам за закрытыми дверями, итоги которых спускаются для исполнения сверху вниз, а граждане информируются о них пост-фактум, и то не всегда. Это часто приводит к плохо продуманным решениям, не учитывающим контекст, общественный запрос и мнение независимых экспертов.

Проводимая таким образом политика вызывает справедливое недовольство общества, поскольку приводит к бессистемной застройке, деградации городской среды, зеленых зон, общественных пространств.

Отсутствие механизмов вовлечения граждан и экспертов в решение вопросов городского развития повышает риски социальной напряженности и несет угрозу сбалансированному развитию городов Казахстана, мешая им стать центрами экономического и креативного роста нации.

Такая ситуация полностью противоречит предложенной Вами концепции «Слышащего государства», которое вовлекает население в управленческие процессы, оперативно и эффективно реагируя на конструктивные запросы граждан путем постоянного диалога власти и общества.

На важность участия горожан указывают и эксперты ОЭСР. "Это послужит повышению качества жизни и инвестиционной привлекательности городов Казахстана. На смену принципу "информирование вместо обсуждения" должны прийти институционально закрепленные общественные консультации на всех этапах выработки, принятия, реализации и оценки решений. Властям Казахстана необходимо активнее выяснять мнение заинтересованных групп населения, а градостроительная деятельность должна иметь коллегиальный характер", гласят рекомендации ОЭСР.

Только вовлечение независимых экспертов, институтов гражданского общества и локальных сообществ поможет принимать более качественные решения, снизить уровень конфликтности в обществе и усилить подотчетность администраций. Без вовлечения граждан в процессы принятия решений о городе невозможно добиться удовлетворения потребностей горожан - основной задачи акиматов при проведении политики на местном уровне.

Помимо перечисленных преимуществ для гражданского общества, внедрение таких механизмов несет в себе важные плюсы для государственного сектора - повышение качества госуправления на местах, сбалансированное развитие городов, улучшение качества жизни в городах и предупреждение коррупционных нарушений. Более того, пользу извлечет и бизнес в силу большей предсказуемости процессов согласования проекта. Раннее и деятельное вовлечение экспертов и жителей поможет компаниям снизить репутационные риски и избежать потерь, которые они несут сейчас, когда на фоне общественного резонанса им приходится переделывать проекты и сопряженную с ними документацию, или вовсе отказываться от них. В целом, более прозрачные и понятные процедуры улучшат бизнес-климат наших городов, приблизив Казахстан к лучшим международным практикам в области проектирования.
Имея опыт исследований в этом направлении и продвижения инициатив, связанных с повышением открытости управленческих процессов в казахстанских городах в области архитектуры и градостроительства, считаем необходимым следующее:
1
Проведение предпроектных исследований, которые должны выполняться независимыми междисциплинарными группами. Заказчиком может выступать городская администрация или застройщик, планирующий освоение того или иного участка. Методология должна включать урбанистический анализ, чтобы изучить функции, идентичность, потребность в социальной и транспортной инфраструктуре и т.д., а также консультации с жителями в форматах опроса, фокус-групп и архитектурных мастерских. Это позволит максимизировать выгоды для сообществ и города в целом, обеспечив встроенность проектов в контекст, использовать потенциал участков застройки и решение их проблем, а не создание новых вызовов.
2
Создание независимых консультативно-совещательных органов, которые институционально должны быть встроены в процесс принятия решений с четко обозначенным правовым статусом. Такие советы должны включать местных экспертов из разных профессиональных сфер и формироваться на принципах ротации и исключения конфликта интересов, а представительность достигаться через режим квот для архитекторов, урбанистов, экологов, специалистов в области транспорта, экономистов в области пространственного планирования, специалистов по наследию и т.д. Они будут работать в тесном взаимодействии с локальными сообществами и опираться при формировании своих заключений на результаты предпроектных исследований (см. п.1). Совет, как диалоговый механизм, может работать по принципу ad hoc и активироваться в сложных и спорных случаях, имеющих для города особую архитектурно-планировочную и / или общественную важность, как по собственной инициативе, так и по запросу местного госоргана, по обращению граждан или просьбе строительной или проектной организации. Экспертный совет может предпринимать различные мероприятия, в том числе проводить обсуждения проекта с заинтересованными сторонами и привлекать к ним локальные сообщества и/или локальный бизнес, на которых окажет воздействие предлагаемый проект, а также разрабатывать рекомендации к проекту. Все проекты, выносимые на рассмотрение Совета, а также подробные протоколы заседаний Совета будут публиковаться в открытых источниках, а встречи Совета будут открыты для СМИ и общественности. При поддержке международных консультантов могут быть выработаны методология и критерии оценки проектов, а также принципы их обсуждения.


Вновь подчеркиваем, что решения, определяющие облик и развитие городов Казахстана, не должны ограничиваться диалогом между девелоперами и чиновниками без привлечения независимых экспертов и общественности. Без создания таких институций не представляется возможным учет долгосрочных целей развития городов, а качество принимаемых решений будет оставаться на низком уровне, вызывая недовольство населения.
3
Проведение архитектурных конкурсов для значимых или крупных по размеру участков. Мы считаем, что город должен выступать заказчиком генплана таких участков, закладывая в него - на основе проводимых исследований (см. п.1) и по согласованию с Экспертным советом (см. п.2) параметры, необходимые для города (функциональное многообразие, класс и объем вводимого нового жилья, транспортная и социальная инфраструктура, зеленые и рекреационные зоны, места общего пользования, этажность и т.д.), после чего проводить открытый конкурс на его реализацию, в рамках которого различные архитектурные бюро и/или застройщики предложат решения, удовлетворяющие запросу города. Это позволит акиматам более рационально, устойчиво, а также с большей выгодой для бюджета использовать земельный ресурс, учитывать потребности локации, района и города, предупреждая появление транспортных, экологических, экономических и других проблем, связанных с бесконтрольным строительством, которое на сегодня, в основном, служит только коммерческим интересам застройщиков.
Данные подходы станут не только реализацией принципа "слышащего государства" на уровне городов, но и реально приблизит Казахстан к достижению Целей устойчивого развития ООН.

Уверены, что как бывшему заместителю генерального секретаря ООН, вам близки ценности Целей тысячелетия, в частности, Цели 11 ("Обеспечение открытости, безопасности, жизнестойкости и экологической устойчивости городов") и ключевой задачи в ее рамках по созданию возможностей для комплексного и устойчивого планирования городов и управления ими на основе широкого участия граждан.

В связи с вышеизложенным, просим вас обеспечить всестороннюю поддержку институционального внедрения данных подходов в нормативно-правые акты для более справедливого развития казахстанских городов.

Общественный фонд Urban Forum Kazakhstan (Алматы)
Городская лаборатория Qala.lab, Независимый городской проект "Житель Актобе" (Актобе)
Центр урбанистики Караганды (Караганда)
Платформа городских исследований Fading.TSE (Нур-Султан)
Общественный фонд "Десента" (Павлодар)
Общественное объединение Qazaqstan Urban Community (Петропавловск)
Городская платформа Orkeniet Space (Уральск)

Cіздерді Қазақстан қалаларында сәулет және қала салу шешімдерін қабылдау процестерінің жабық өтетініне назар аударуға шақырамыз.

Қалыптасқан практика жабық есік жағдайында өтетін кабинеттік рәсімдерге келіп тіреледі. Олардың қорытындылары жоғарыдан төмен қарай орындауға жіберіледі, ал азаматтар олар туралы соңынан хабардар болады, онда да үнемі емес. Бұл көбінесе нашар ойластырылған, негізгі ахуалды, қоғамдық сұранысты және тәуелсіз сарапшылардың пікірін ескермейтін шешімдердің қабылдануына алып келеді.

Осындай жолмен жүргізіліп отырған саясат қоғамның орынды наразылығын тудырады, өйткені құрылыстың бей-берекет салынуына, қала ортасының, жасыл аймақтардың, қоғамдық кеңістіктің тоқырауына алып келеді.

Қаланы дамыту мәселелерін шешуге азаматтар мен сарапшыларды тарту тетіктерінің болмауы әлеуметтік шиеленістің қатерін арттырады және Қазақстан қалаларының теңгерімді дамуына қауіп төндіреді, олардың ұлттың экономикалық және креативтік өсу орталықтарына айналуына кедергі болады.

Мұндай жағдай билік пен халықтың тұрақты диалогін орнату жолымен азаматтардың конструктивті сұраныстарына шұғыл және тиімді жауап бере отырып, халықты басқару процесіне тартатын, Сіз ұсынған «Еститін мемлекет» тұжырымдамасына толықтай қайшы келеді.

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы сарапшылары да қала тұрғындарының атсалысуының маңыздылығын көрсетеді. ЭЫДҰ ұсыныстары былай дейді: «Бұл Қазақстан қалаларының өмір сапасы мен инвестициялық тартымдылығын арттыруға қызмет етеді. «Талқылау орнына ақпарат беру» қағидатының орнына шешімдерді әзірлеу, қабылдау, іске асыру мен бағалаудың барлық сатыларында институттық тұрғыдан бекітілген қоғамдық консультациялар келуге тиіс. Қазақстан билігі халықтың мүдделі топтарының пікірін барынша белсенді түрде анықтауы керек, ал қала салу қызметі алқалық сипатта болуға тиіс».

Тек тәуелсіз сарапшыларды, азаматтық қоғам институттары мен жергілікті қауымдарды тарту ғана сапалырақ шешімдер қабылдауға, қоғамдағы кикілжіңдер деңгейін азайтуға және әкімшіліктің есеп беруін нығайта түсуге көмектеседі. Азаматтарды қала туралы шешім қабылдау процестеріне тартпастан қала тұрғындарының мұқтаждықтарын қанағаттандыруға қол жеткізу мүмкін емес. Бұл, өз кезегінде, әкімияттардың саясатты жергілікті деңгейде жүргізуінің негізгі міндеті болып табылады.

Азаматтық қоғамның осы санамаланған артықшылықтарынан тыс, осындай тетіктерді енгізу мемлекеттік сектор үшін маңызды плюстер береді. Бұл – жергілікті жерлердегі мемлекеттік басқару сапасын арттыру, қалалардың теңгерімді дамуы, қалалардағы өмір сапасын жақсарту және жемқорлыққа қатысты тәртіп бұзушылықтарының алдын алу. Мұнан тыс, жобаны келісу процестерін болжап білу мүмкіндігінің мол болуы арқасында бизнес те пайда табады. Сарапшылар мен тұрғындарды ерте бастан әрекетке тарту компанияларға репутациялық қатерді азайтуға және қоғамдық резонанс салдарынан оларға жобаны және оның ілеспе құжаттамасын қайта жасауға немесе мүлдем олардан бас тартуға тура келетін қазіргі кезеңде ысыраптарды болдырмауға көмектеседі. Тұтастай алғанда, неғұрлым ашық және түсінікті рәсімдер қалаларымыздағы бизнес-климатты жақсартады, Қазақстанды жобалау саласындағы үздік халықаралық практикаларға жақындатады.
Осы бағытта зерттеу жүргізу және қазақстандық қалаларда сәулет пен қала салу саласындағы басқару процестерінің ашықтығын арттыруға байланысты бастамаларды алға жылжыту тәжірибесіне ие бола отырып, төмендегілерді іске асыру қажет деп есептейміз:
1
Жоба алды зерттеулерін жүргізу, оларды тәуелсіз пәнаралық топтар орындауға тиіс. Тапсырысшы ретінде қалалық әкімшілік немесе әлдебір учаскені игеруді жоспарлап отырған құрылыс салушы көріне алады. Әдістеме әлеуметтік және көліктік инфрақұрылым қызметтерін, сәйкестілігін және оларға деген қажеттілікті оқып-білу және т.б. үшін урбанистикалық талдауды, сондай-ақ тұрғындармен арадағы сауалнама, фокус-топтар және сәулеттік шеберханалар форматында жүргізілетін консультацияларды қамтуға тиіс. Бұл жобалардың қалыптасқан ахуалға кірігуін қамтамасыз ете отырып, қауымдар мен тұтастай қала үшін түсетін пайданы арттыруға, құрылыс салынатын учаскелердің әлеуетін пайдалануға және жаңа сұрақтар туындатпай, олардың мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.
2
Тәуелсіз консультациялық-кеңесу органдарын құру, олар құқықтық мәртебесі нақты белгіленген шешімдер қабылдау процесіне институттық тұрғыдан кіріктірілуге тиіс. Мұндай кеңестер әртүрлі кәсіптік салалардағы жергілікті сарапшыларды қамтуға және ротация мен мүдделер қақтығысын болдырмау қағидаттары негізінде қалыптастырылуға, ал сәулетшілер, урбанистер, экологтер, көлік саласындағы мамандар, кеңістіктік жоспарлау саласындағы экономистер, мұра жөніндегі мамандар және т.б. үшін квота бөлу режімі арқылы өкілдік етуге қол жеткізілуге тиіс. Олар жергілікті қауымдармен өзара тығыз байланыста жұмыс істейтін және өз қорытындыларын қалыптастыруда жоба алды зерттеулердің нәтижелеріне сүйенетін болады (1-т. сәйкес,). Диалогтік тетік ретінде кеңес ad hoc қағидаты бойынша жұмыс істей алады және қала үшін ерекше сәулеттік-жоспарлау және/немесе қоғамдық маңызға ие күрделі және даулы жағдайларда өз бастамасы бойынша, жергілікті мемлекеттік органның сұрауы бойынша, азаматтарды жүгінуі бойынша немесе құрылыс яки жобалау ұйымының өтініші бойынша белсендендіріле алады. Сарапшылар кеңесі әртүрлі шараларды қолға ала алады, оның ішінде жобаны мүдделі тараптармен бірге талқылауды және оған ұсынылып отырған жоба әсер ететін жергілікті қауымдарды және/немесе жергілікті бизнесті тартуды, сондай-ақ жобаға ұсыныстар әзірлеуді іске асыра алады. Кеңестің қарауына шығарылатын барлық жобалар, сондай-ақ Кеңес отырыстарының толық хаттамалары ашық ақпарат көздерінде жарияланып, Кеңес кездесулері БАҚ пен жұртшылық үшін қол жетімді болады. Халықаралық консультанттардың қолдауымен жобалардың әдістемесі мен бағалау өлшемдері, сондай-ақ оларды талқылау қағидаттары әзірленуі мүмкін.
Тағы да атап айтатынымыз, Қазақстан қалаларының сырт бейнесі мен дамуын анықтайтын шешімдер тәуелсіз сарапшылар мен жұртшылықты тартпастан, девелоперлер мен шенеуніктер арасындағы диалогпен шектелмеуге тиіс. Мұндай институттарды құрмастан, қалалардың ұзақ мерзімді даму мақсаттарын есепке алу мүмкін болмайды, ал қабылданатын шешімдердің сапасы халықтың наразылығын тудырып, төмен деңгейде қала береді.
3
Маңызды немесе ауқымы ірі учаскелер үшін сәулет конкурстарын өткізу. Біз қала жүргізілетін зерттеулер негізінде (1-т. сәйкес.) және Сарапшылар кеңесімен келісім бойынша (2-т. сәйкес.) қала үшін қажетті параметрлерді (функциялық алуан түрлілік, енгізілетін жаңа тұрғын үйлердің класы мен көлемі, көліктік және әлеуметтік инфрақұрылым, жасыл және рекреациялық аймақтар, жалпы пайдаланудағы жерлер, қабаттылық және т.б.) негізге ала отырып, осындай учаскелердің бас жоспарының тапсырысшысы болуға, содан кейін оны іске асыру бойынша ашық конкурс өткізуге тиіс деп есептейміз. Бұл конкурс шеңберінде сәулеттік бюролар және/немесе құрылыс салушылар қала сұранысын қанағаттандыратын шешімдерді ұсынатын болады. Бұл әкімияттарға бүгінгі күні, негізінен, құрылыс салушылардың коммерциялық мүддесіне ғана қызмет етіп отырған бақылаусыз құрылысқа байланысты көліктік, экологиялық, экономикалық және басқа мәселелердің алдын ала отырып, оңтайлырақ, орнықтырақ түрде, сондай-ақ бюджет үшін үлкен пайдамен жер ресурсын пайдалануға, орналасқан жердің, аудан мен қаланың қажеттілігін ескеруге мүмкіндік береді.
Мұндай тәсілдер «еститін мемлекет» қағидатын қалалар деңгейінде іске асыруды білдіріп қана қоймай, іс жүзінде Қазақстанды БҰҰ-ның Орнықты даму мақсаттарына қол жеткізуіне жақындатады.

БҰҰ-ның Бас хатшысының бұрынғы орынбасары ретінде сізге Мыңжылдық мақсаттарының құндылықтары, дәлірек айтқанда, 11-мақсат («Қалалардың ашықтығын, қауіпсіздігін, өміршеңдігі мен экологиялық орнықтылығын қамтамасыз ету») және оның шеңберінде қалаларды кешенді және орнықты жоспарлау және оны азаматтардың кеңінен қатысуы негізінде басқару бойынша мүмкіндіктер құру міндеттері жақын деп ойлаймыз.

Жоғарыда айтылғандарға байланысты, сізден қазақстандық қалалардың әділеттірек дамуы үшін осы тәсілдерді нормативтік-құқықтық актілерге институттық түрде ендіруге жан-жақты қолдау көрсетуді сұраймыз.


Urban Forum Kazakhstan Қоғамдық қоры(Алматы);
Qala.lab қалалық лабораториясы;"Ақтөбе тұрғыны" Тәуелсіз қалалық жобасы(Актобе);
Қарағанды урбанистика орталығы (Қарағанды);
Fading.TSE Қалалық зерттеулер платформасы (Нур-Султан);
"Десента" қоғамдық қоры (Павлодар);
Qazaqstan Urban Community қоғамдық қоры (Петропавловск);
Orkeniet Space қалалық платформасы (Уральск).